Bebeklere Kitap Okumayı Nasıl Oyunlaştırabiliriz?

Pediatrik uzmanlarının hemfikir olduğu bilimsel araştırma sonuçları, oyunun, bebek ve çocuk için kalıcı öğrenmenin en etkili temel yöntemi olduğunu göstermektedir.

Bebek beyni koşulsuz sevgi ve ilgi ortamında tekrarlanan (ritüel halinde sunulan!) keyifli etkinliklerden haz alır ve haz aldıkça tekrarını talep eder ve bu döngü gelişmekte olan bebeğin beyninde giderek sağlamlaşan ve kalıcı hale dönüşen nöronlar arası patikalar oluşturur (sinaptik bağlantılar!). Bu nörobiyolojik oluşumu ise biz öğrenme olarak tanımlarız.

Dilimizde “Erken Eğitim” diye tanımladığımız ve eğitim sözcüğü ile algımızda ciddileştirilen olgu bu nedenle, bebeğin birden fazla duyusuna hitap eden zengin uyaranlı oyun ve etkinliklerin toplamıdır.

Yukarıda sözü geçen beyinde 0-5 yaş döneminde oluşan bu sinaptik bağlantıların bilinmesi gereken en önemli özelliği ise beyin tarafından kalıcı öğrenme olarak kategorize edilerek, yaşam süresince çok zor silinmesidir. Başka bir deyişle ilk öğretiler hayatımız boyunca bizimle birlikte yaşarlar. Hayatın ilk yılları beyin için  duygusal ve bilişsel açılardan ileride nasıl çalışacağının nörobiyolojik anlamda formatlanması ve kodlanmasıdır diyebiliriz.

Peki bu dönem içinde erken eğitim dediğimiz oyun ve etkinlikler nasıl olmalı diye soracak olursak, çoğunlukla yanlış yapılan bir noktayı vurgulamamız gerekir.

Bebek oyunları yetişkinin sınırladığı, kuralcı ve bebeğe dayatmacı bir yapıda olmamalıdır. Bebeğin merkezde olmadığı ve keyif almadığı içeriğinde ebeveyn, doğaçlama ve hayal gücü olmayan oyunlar istenilen ve beklenen öğrenmeyi sağlayamaz, çünkü bu tip etkinlikler bebek beyninde haz alma merkezini yeterince uyarıcı olmazlar.

Bebeğin kahkaha attığı, gülücükler saçtığı ve “hadi bi daa” larla seslendirdiği oyunlar sizler için yol gösterici püf noktaları olabilir.

Tüm bu bilgilerin ve açıklamaların ışığında bebekler için kitap okumayı nasıl oyunlaştırabiliriz, onların keyif almasını nasıl sağlarız sorusunu sorduğumuzda ise bebek beyninin gelişimsel esaslarına dayanarak aşağıdaki temel faktörleri dikkate almamız gerektiğini söyleyebiliriz.

1. Kitap okumalarınız, teatral denilen biçimde, zengin yüz mimikleriyle süslenmiş ve kitaptaki farklı karakterlerin ses tonlarını ayrıştırarak melodik biçimde olmalıdır, çünkü bebekler doğduklarından itibaren sosyal bir varlık olarak iletişime bayılırlar.
2. 6 aydan küçük bebeklerde okumalarınızın bebeğe karşınıza alarak yapılmasında ve sıkça göz teması kurulmasında yarar olacağını ve bebeğinizin bundan çok hoşlanacağının altını çizmek isteriz.
3. Bu tip okumalarda vurgulara dikkat edilerek ara duraksamalar ile okuma içinde bebek cevap veremeyecek de olsa anlam pekiştirmesi için sorular sorulmalı ve bu sorulara yine bir monolog formatında yanıt verilmelidir.
4. Okuyacağınız kitabın karakteri, örneğin bir ayı karakteri ise, (bkz. Sevgili Bebek kitaplığı popcorn’un maceraları) ve bebeğinizin bir oyuncak pelüş ayısı varsa, bu oyuncağını eline vererek, bebeğinizin kitap karakterini daha canlı hissetmesine yönelik ve farklı duyularına da hitap eden zengin bir okuma yapmanız her zaman daha yüksek fayda sağlayacaktır. Hatta elindeki tuttuğu kendi oyuncağı ile öyküdeki karakteri birleştirmeniz onun çok hoşuna gidecek ve öykü bebeğiniz için daha zengin uyaranlı bir anlatı olacaktır.
5. Yeni yürümeye başlamış 12 ay ve üstü hareketli bebeklerle kitap saklamaca keyifli bir oyundur. Bebekler saklambaç formatlı şaşırtmalı oyunları çok severler saklayacağınız kitabı kütüphane gibi çalışma masası vs kitap bulunan noktalara saklamanız ve bebeğinizin bu oyunlar sürecinde kitap ile kütüphaneyi ve çalışma masası gibi kitap içerebilen eşyaları beyninde ilişkilendirmesini de sağlayabilirsiniz.
6. Bazı kitapları bebeğinizin eline vererek ondan “haydi sen de bana oku” diyebilirsiniz. Bu oyun özellikle 2 yaş sendromundaki süper ego gelişimi sürecinde olan ve her şeyi ben merkeziyetçilikle kendi yapmak isteyen ufaklıklar için harika bir oyun olacaktır. Onun okuma taklitlerine büyük bir coşku ve sevecenlikle cevap verin ve aralarda muhakkak “aaa cidden öyle mi olmuş ? aaa ne güzel” gibi onu dinlediğinizi vurgulayan söylemlerde bulunun.
7. 24 aydan büyük ve dil becerileri gelişmekte olan bebekler için okuduğunuz hikayeyi bitirmeden durup, “hadi bakalım bu hikayenin sonunu sen anlat, sen nasıl bitmesini isterdin” diye sorup bebeğinizin hayal gücü gelişimine destek verebilirsiniz.
8. 3 yaştan büyük çocuklarınızla kitap okumayı daha renkli kılmak adına, kitapta sözü geçen bir karakteri veya mekanı birlikte çizerek resmetmeyi düşünebilirsiniz. Bu tip aktiviteler ile bezenmiş okumalar, çocuklarda hayal gücü gelişimi açısından eşsiz etkinlikler olacaktır.
9. Yine 3 yaştan büyük çocuklarınızla bir kitabı seçip okuduktan sonra çocuğunuza bu öyküyü “sen olsan nasıl yazardın, hadi bana anlatsana” şeklinde, onun hayal gücü gelişimine ve sözel becerilerinin gelişimine katkıda bulunabilirsiniz.
10. Kitap okumayı eğlenceli bir oyun haline getirebilecek en önemli etkinliklerden biri de, ebeveynlerin çocukla birlikte günün belli bir diliminde, belli bir süre (10-20 dakika arasında olabilir!) birlikte kitaplarını okumalarıdır. Unutmayalım ki küçükler taklit ile öğrenirler ve rol modelleri genellikle ebeveynleridir.

Kitaba düşkün ve sıkça kitap okuyan ebeveynlerin çocuklarının çok daha fazla kitabı sevdiği ve kitap okudukları yapılan araştırmalarda kanıtlanmış bir gerçektir.