Memelilerde Emzirmenin Kökeni

Emzirmek anne ve yavrusu arasında beslenmenin dışında özel ve duygusal bir bağ içerir ve bu bağ milyonlarca yıl öncesine, ilk memelilere kadar gider.

Süt nasıl ortaya çıktı? Bilim adamları sütün evrimsel tarihini incelediklerinde düşündüğümüzden çok daha eskilere dayandığını görmüşler. Bu süt bizim bildiğimiz süte benzememekle birlikte, yüz milyonlarca yıl öncesine, hatta karada yürümeye başlayan ilk hayvanlara kadar eskidir.

“Memeliler” terimini ilk olarak 18 yüzyılda İsveçli biyolog Carolus Linnaeus ortaya atmıştır. Carolus Linnaeus  canlıları incelediğinde, bazı türlerin dişilerinin yavrularını beslemek için süt bezleri olduğunu keşfetmişti.

Evrim sürecinde emzirme nasıl ortaya çıktı? Süt bezleri kemikler gibi fosilleşmediğinden bu yolla tespit zordu. Araştırmacılar tespit edebilmek için, süt üreten hayvanların genlerini inceleyerek, diğerleriyle karşılaştırmışlar.

ABD’nin Maryland eyaletindeki Çevre Araştırma Merkezi’nden Olav Oftedal’a göre, süt bezleri ilk memeliler ortaya çıkmadan önce, sudan karaya çıkan ilk canlılarda gelişti. Sudan karaya çıkan bu canlıların bir kısmı amniyotlara, omurgalı, dört bacaklı canlılara, sürüngenlere, kuşlara ve memelilere evrildi.

Amniyotlar da balıklar gibi yumurta üretiyordu. Bu yumurtalar karada canlılığını koruyabiliyordu. Ama yumurta kabukları gözenekli olduğu için aşırı sıcak havalarda çabucak kuruyordu. Bu yüzden amniyotların onları koruyacak bir yol bulması gerekiyordu. Oftedal amniyotların bu yöntemlerinin ilkel bir emzirme şekli olduğuna ve bu bezelerin daha sonra memelilerin yağlı süt üretmesini sağlayacak şekilde geliştiğine inanıyor. Yumurtaları nemli tutmak için deriden su sızdırma yöntemi zamanla başka kimyasallarla birleşerek yumurtadaki besinin yerini almış ve yavruların asıl besin kaynağı haline gelmiş olabilir. Oftedal bütün bu gelişmelerin memeliler ortaya çıkmadan önce olup bittiğini söylüyor.

Neden sadece memeliler? Memelilerin genleri incelenerek bu gelişim aşamaları görülebilir. Sütle ilgili birçok genin memelilerden eskiye dayandığını biliyoruz. Örneğin memelilerin sütünde en bol olan kasein maddesi çok eskilere dayanır. Kasein kalsiyum ve fosfor gibi besinlerin yavruya taşınmasına, iskelet ve kasların gelişmesine yardım eder.

Süt üretimi bu kadar eskiyse bugün neden sadece memeliler süt üretiyor? Oftedal’a göre, bunun en basit açıklaması, memeliler öncesi tüm kökenlerin soyunun tükenmiş ve süte bağlı tek grup olarak memelilerin kalmış olmasıdır. Süt üretiminin yeniden gelişmemiş olması tuhaf gelse de memeli olmadığı halde süte benzer maddeler üreten bazı canlılar vardır. Mesela bazı hamam böcekleri bol proteine sahip süte benzer bir madde üretmekte ve yavrularını bununla beslemektedir. Güvercin, flamingo ve imparator pengueni gibi bazı kuşlar da boğazlarına yakın keselerde süte benzer besleyici sıvılar üretirler. Ancak bunlar memeliler gibi yavruyu beslemek için kullanılsa da bileşimleri ve üretilme biçimleri memelilerin sütünden farklılık gösteriyor.

Bakteriye karşı meme ucu

Gerçek süt bezleri yalnızca memelilerde bulunuyor. Kanguru gibi keselilerde yavruları plasenta içinde büyüyen memelilerde meme ucu bulunuyor. Oftedal’a göre meme ucu enfeksiyona karşı gelişmiştir. Derisinden süt salgılayan canlıların sütünde bakteriler kolaylıkla çoğalabilir. Oysa meme ucu sütün doğrudan süt bezinden yavrunun ağzına aktarılmasını sağlar. Meme uçları olan memeliler arasında bile süt üretimi büyük farklılık gösterir. Plasentalı memelilerde yavrular anne karnındayken de plasenta vasıtasıyla anneden aldıkları besinlerle beslenebilir. Böylece bu canlılar keseli hayvanlardan daha uzun süre anne karnında kalabilir. Bu nedenle kanguru gibi keseli hayvanlar yavrularını kendi başlarına beslenmeye başlayıncaya kadar emzirirler.

Özetleyecek olursak, emzirme ve süt üretimi yüz milyonlarca yıl öncesine dayanıyor. Bugün gördüğümüz yavrusunu emziren annenin kökeni, karada yürümeye başlayan ilk hayvanlara kadar gidiyor.

Kaynak: Shreya Dasgupta – BBC-Earth

İlk Yayın Tarihi: 15 Mayıs 2017 @ 00:07